عنوان این یادداشت، ضرب‌المثلی است ترکی با این مضمون: فقیر می‌نشیند و حساب ثروتمند را نگه می‌دارد.
چهار روز پیش، سایت اکونومیست ۳ سایت برتر تجارت الکترونیکی هر کشور را به همراه ارزش تقریبی آن‌ها معرفی کرده است و در مورد ایران به ترتیب به سه سایت دیجی‌کالا، کافه بازار و آنتورک با قیمت‌های ۱۵۰ و ۸ و ۳ میلیون دلار اشاره کرده است. معرفی این سه سایت به عنوان سایت‌های برتر ایران و همچنین قیمت‌های ذکرشده در این گزارش، حساسیت دست‌اندرکاران وب و تجارت الکترونیک را برانگیخته و پس از پرس‌وجو در مورد منبع این اطلاعات، دریافته‌اند که آقای محسن ملایری که در زمینه استارت‌آپ‌ها فعالیت می‌کند، این قیمتگذاری را انجام داده است.
افزایش اعتراضات به این قیمتگذاری موجب شده که ایشان طی مقاله‌ای در این مورد توضیح دهد و از قیمت‌های اعلامی خود دفاع کند. دوستان دیگری هم هستند که این موضوع را به مافیا تشبیه کرده‌اند و معتقدند که این قیمتگذاری و انتشار آن در یک رفرنس بین‌المللی، یک توطئه حساب‌شده برای تصاحب ناعادلانه فضای وب و تجارت الکترونیک ایران است وگرنه هیچ کدام از سایت‌ها در حد قیمت‌های ذکر شده ارزش ندارند.
سابقه موضوع چیست؟
این بخش را تا حدی که قاعده رازداری رعایت شود، عرض خواهم کرد: صندوقی هست در لندن که توسط دو تن از دوستان بسیار بزرگوار و تحصیل کرده من اداره می‌شود. یکی از این دوستان، فارغ‌التحصیل هاروارد است و فرزند یکی از خوش‌نام‌ترین کارآفرینان حال حاضر ایران که نام شرکتش نماد شایستگی و خدمات و اعتماد و اطمینان است. دیگری، پزشک است و فرزند یکی از نامداران حرفه پزشکی ایران، که این دومی به دلیل نبوغ اقتصادی در بورس آمریکا، حرفه پزشکی را کنار گذاشته و سال‌هاست که فعالیت موفق و بسیار چشمگیری در بورس دارد. کاری که این صندوق انجام می‌دهد، انتشار ماهانه خلاصه وضعیت اقتصادی ایران طی یک گزارش دو صفحه‌ای و توزیع آن در بورس لندن و سایر محافل سرمایه‌گذاری دنیاست تا صاحبان سرمایه را به سرمایه‌گذاری در ایران ترغیب کند. این صندوق، با بودجه شخصی همین دو نفر اداره می‌شود و در سکوت کامل، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران ایفا کرده است. من سایت ساده‌ای برای این صندوق ساخته‌ام (www.acltd.com) و در برخی کارهای آنان در ایران، نقش کوچکی دارم.
سال ۹۱ یکی از بزرگان پی‌پال (Paypal) از این طریق به من وصل شد تا دیجی‌کالا را برایش آنالیز کنم. من بررسی‌هایم را انجام دادم و قیمتی را برآورد کردم که بسیار پایین‌تر از قیمتی بود که اخیراً اعلام شده اما همان قیمت پایین هم به معامله ختم نشد؛ زیرا سرمایه‌گذار خارجی نه بیزنس مدل دیجی‌کالا را پسندید و نه به شفافیت اطلاعاتی رسید.
اکنون دعوا بر سر چیست؟
دعوا بر سر این است که قیمت اعلام شده اخیر، سرمایه‌گذاران خارجی را گمراه خواهد کرد و این سه سایت با گرفتن ناحق این مبالغ کلان، در حق سایر سایت‌های موفق ایرانی اجحاف خواهند کرد.
من هیچکدام از بزرگوارانی را که در انتشار این گزارش دست داشته‌اند، نمی‌شناسم و مافیایی هم اگر بین این سه سایت وجود داشته باشد نمی‌دانم، اما چند نکته زیر را می‌دانم:
اول این که خرید شرکت‌ها یک فعالیت کاملاً تخصصی است و ساز و کار خاص خود را دارد و اکونومیست یا هر منبع معتبر دیگر حجت را بر خریدار تمام نمی‌کند.
دوم این که قیمتگذاری شرکت‌ها، روش‌های متنوعی دارد و بر هر روش هم سوالاتی وارد است. اگر قیمتگذاری بر اساس دارایی‌های مشهود و نامشهود باشد، خریدار این اجازه را به خود خواهد داد که سوال کند از کجا معلوم که تمام این دارایی‌ها در خدمت تولید سود است؟ شاید برخی از دارایی‌ها، نه تنها کاربرد اقتصادی ندارند، بلکه حتی زنجیری بر پای کمپانی هستند و چه دلیلی دارد که بابت این دارایی‌ها پول بپردازم؟ اگر قیمتگذاری بر حسب سود سنواتی باشد، خریدار اطلاعاتی را درخواست خواهد کرد که مطمئن شود این سود واقعی است و حداقل در سه سال گذشته با نوسان قابل قبولی، ثابت بوده است. اگر قیمتگذاری بر اساس مقایسه باشد (مانند روشی که آقای ملایری در مقاله خود عنوان کرده‌اند)، خریدار نسبت به مبنای مقایسه سوال خواهد کرد. و الی آخر.
سوم این که توافق نهایی بر سر قیمت، فقط به شرط شفافیت اطلاعاتی حاصل می‌شود. چیزی که حتی در شرکت‌های سهامی عام ایرانی هم محل سوال است.
و نکته آخر این که احتمال دارد خریداری پیدا شود و بدون توجه به مباحث بالا، دست به جیب شود و مبلغی خارج از تصور را بابت خرید شرکتی بپردازد، مانند خرید افسانه‌ای واتساپ توسط فیس‌بوک یا خرید مکتوب توسط یاهو. این فقط در صورتی اتفاق می‌افتد که خریدار به تکنولوژی منحصربه‌فرد شرکت احتیاج دارد یا موقعیت وی در بازار مقصد را بسیار ممتاز ارزیابی می‌کند یا از رشد آتی آن می‌ترسد یا قصد دارد ریشه هر نوآوری و کسب‌وکار موفقی را در حوزه کار خود بخشکاند (مانند کاری که وال مارت و مایکروسافت انجام می‌دهند). اینکه آیا سه سایت فوق، چنین خاصیتی دارند یا نه، بحث دیگری است که در حوصله این یادداشت نیست.
آن‌چه می‌توان به عنوان جمع‌بندی اشاره کرد این است که حتی اگر قصد ناصوابی در اعلام این قیمت‌ها بوده، سایر دوستان عرصه وب نباید نگران باشند؛ زیرا سرمایه‌گذار خارجی روش خرج کردن پول خود را می‌داند.
حسن اطاعت
تیر ۹۳